Octrooien op veredelde gewassen. Onevenredig lange bescherming voor de octrooihouder. Kritieken die het octrooisysteem van tijd tot tijd te verduren krijgt. In deze blog werpen we er een luchtige blik op.
– Waarschuwing: stevig leesvoer! –
De rode draad in deze verhandeling vormt het bakken van een appeltaart. Zo’n taart omvat in de regel een samenstel van een deeg en een vulling, welke vulling ten minste de appel omvat waaraan de taartsoort zijn algemene aanduiding ontleent. Appeltaarten kenmerken zich er veelal in dat er van het deeg een bodem gevormd is, die zich verder althans gedeeltelijk uitstrekt langs de omtrekswand van de taart, om zo een houder te vormen voor de appel-omvattende vulling, maar andere configuraties, bijvoorbeeld waarbij deeg en vulling met elkaar vermengd zijn, zijn denkbaar.
Voor het deeg is een mengsel van (tarwe)bloem, boter, eieren en suiker gebruikelijk. Die bloem is er in vele soorten, die zich hoofdzakelijk onderscheiden door de gebruikte tarwesoort en door de bewerking die de tarwebloem ondergaan heeft. “Patentbloem” prijkt er op enkele verpakkingen in de supermarkt. “Geoctrooieerd, dus beter!” Flitst het door mijn hoofd als ik naar zo’n pak grijp, maar het zal toch niet waar zijn? Heeft na de spraakmakende jurisprudentie over geoctrooieerde tomaten en de broccoli nu ook de tarwe eraan moeten geloven?
Een octrooinummer wordt niet vermeld dus ik zie mij genoodzaakt zelf enig onderzoek te doen. Gelukkig valt het allemaal mee. “Patentbloem” blijkt fijner gemalen bloem te zijn. Op de werkwijze en inrichting voor het malen ervan heeft ene George T. Smith in 1870 een octrooi aangevraagd en gekregen, maar dat is inmiddels al zo’n 130 jaar verlopen. De 20 jaar alleenrecht die Smith voor zijn uitvinding kreeg lijken helemaal niet zo overdreven voor een product dat anderhalve eeuw later nog steeds wijdverbreid in zwang is.
Van Grandfather Smith snel door naar Granny Smith (*) voor de vulling van de taart. Die appels moeten geschild, ontklokhuisd en in stukjes. Dat kan naar keus met de hand, handiger, of op zijn handigst, waarbij het handwerk juist gedecimeerd is. Voor zover ik kon nagaan is voor de oudst bekende mechaniek octrooi aangevraagd in 1881. Het gaat om een apparaat, dat je met een klembout op een werkblad kunt bevestigen. Je prikt er een appel op, die als je zwengelt al roterend langs een verend opgehangen schilmes gehaald wordt dat zo de vorm van de appel volgt. Het reeds geschilde deel van de appel bereikt een tweede mes dat de appel tot een lange helixvorm maakt.
Als octrooihouder vraag je 20 jaar alleenrecht aan op een uitvinding, maar in ruil daarvoor wordt je uitvinding gepubliceerd, zodat anderen voort kunnen bouwen op de (aanvankelijk nog beschermde) techniek. Deze appelschiller is een mooi voorbeeld van hoe dat gegaan is. In 1882 wordt er een aanvrage ingediend voor een verbetering. Het tweede mes krijgt een dubbele functie, en snijdt de appel niet alleen in een helixvorm, maar snijdt ook het klokhuis eruit.
Het apparaat dat ik hiertoe enkele jaren geleden nieuw aanschafte verschilt slechts van deze uitvoering doordat het voorzien is van een zuignap voor bevestiging op een aanrecht in plaats van de klembout. Ook hier geldt dus dat we alweer meer dan een eeuw nagenieten van de uitvinding waarvoor de bescherming begin vorige eeuw al ten einde liep.
Maar voor het zover was waren er alweer twee nieuwe uitbreidingen geoctrooieerd. Zo’n lange helixvormige appelsliert ziet er natuurlijk leuk uit, en met een mes maak je er in een mum van tijd kleine stukjes van, maar voor een taart zijn partjes eigenlijk handiger. Al in 1893 werd er octrooi aangevraagd op een variant die dat kon.
Nog steeds moest je de éne appel verwijderen voordat je de volgende op het apparaat kon plaatsen. In 1901 werd er octrooi aangevraagd op een variant met een heuse appelwisselaar. Think big!
Op basis van techniek uit een octrooi dat al een eeuw verlopen is worden tot op de dag van vandaag machines gebouwd. En al die tijd werden nieuwe uitvindingen geïnspireerd op voorgaande terwijl uitvinders een tijd lang profijt hebben van hun verdienste. Vandaag de dag hoeven de appels allang niet meer met de hand in de machine gevoerd te worden, en ook voor het bakken van taarten is de nodige automatisering uitgevonden.
Maar mochten je vingers na het lezen van deze blog toch jeuken, weet dan dat de octrooidatabase als bron van inspiratie kan dienen voor bijna ieder onderwerp dat een mens aan kan snijden!
(*) Om terechte kritiek te voorkomen: ik weet dat je Goudreinetten gebruikt voor een taart en geen Grannies. Maar deze kon ik niet laten.